تقریر شبهه
برخی میگویند: «شاه با دین مردم بازی نکرد و اسلام همان اسلام زمان پیامبر بود، اما جمهوری اسلامی از دین دکان ساخته و آن را ابزار حکومت کرده است.» مخالفان امروز هم برای تأیید این ادعا به مواردی مانند استفاده ابزاری از مقدسات در سیاست، ناکارآمدی یا فساد به نام دین، تحمیل برخی سیاستهای فرهنگی یا تقدسسازی مسئولان اشاره میکنند.
پاسخ و تحلیل
۱. کارنامه پهلوی و بازی آشکار با دین: پهلویها حقیقتاً با دین مردم بازی کردند. رضاخان با کشف حجاب و محدود کردن عزاداریها، عملاً به جنگ دین رفت. محمدرضا پهلوی نیز در ظاهر به مراجع احترام میگذاشت و مجالس روضه نمایشی برپا میکرد، اما در عمل اسلامزدایی و وابستگی فرهنگی به غرب را پیش میبرد. این یعنی استفاده ابزاری و ویترینی از دین برای آرامسازی مردم و کسب مشروعیت.
۲. ماهیت جمهوری اسلامی: ساختار جمهوری اسلامی بر اساس دین بنا شده و مردم با رأی و مشارکت خود، آن را برپا کردهاند. بنابراین، نمیتوان خطا یا فساد برخی مسئولان را به ذات دین تعمیم داد؛ همانطور که خطای یک پزشک دلیل بر بطلان علم پزشکی نیست. مشکلات اقتصادی یا سختگیریهای فرهنگی، ناشی از برداشتهای خاص یا ناکارآمدیهای برخی مدیران است، نه خودِ دین. لذا هرکجا بر اساس دین عمل شده رشد و پیشرفت داشتیم و هرکجا عمل نشده خلاء و آسیب ایجاد شده است .
۳. ورود دین به اجتماع: وقتی دین از حاشیه به متن سیاست و اجتماع میآید، طبیعی است که هم محل اختلاف برداشتها شود و هم دشمنی بدخواهان را برانگیزد. این امر در تاریخ همه ادیان وجود داشته؛ از تجربه مسیحیت در قرون وسطی تا اسلام در دورههای مختلف. بنابراین، مخالفتها و حتی دینگریزی بخشی از جامعه، نشانه «بازی با دین» نیست، بلکه نتیجه طبیعی حضور فعال دین در عرصه قدرت است.
میتوان گفت که پهلوی چراغ دین را زیر صندوق گذاشته بود؛ فقط اندکی نور برای نمایش بیرون میداد. جمهوری اسلامی چراغ را در میدان آورد تا همه ببینند و از آن بهره بگیرند. طبیعی است که در این وضعیت، هم نور بیشتری فراهم میشود و هم گردوغبار و سنگ دشمنان به سمت چراغ میآید.
جمعبندی
مصادیقی که مخالفان جمهوری اسلامی «بازی با دین» مینامند (مانند تقدسسازی یا سوءتدبیرها)، در اصل به کارگزاران و برداشتها مربوط است، نه به پیوند دین و سیاست. تفاوت بنیادین اینجاست: در پهلوی، دین صرفاً ویترین قدرت بود؛ در جمهوری اسلامی، دین اساس نظام است. ورود دین به اجتماع، بازگشت به اسلام اصیل است، نه بازی با آن.
- حجت الاسلام دکتر احمد منصوری ماتک
