در دوران مدرن، فرهنگ مصرف‌گرایی به یکی از ویژگی‌های اصلی جوامع تبدیل شده است. این فرهنگ نه‌تنها بر کالاهای مادی، بلکه بر مفاهیم معنوی و دینی نیز تأثیر گذاشته است. دین و معنویت به کالاهایی تبدیل شده‌اند که می‌توانند به‌راحتی مصرف شوند و به‌سرعت فراموش شوند. در این نوع نگاه، دین صرفاً ابزاری برای رسیدن به حال خوش و دوری از اضطراب ناشی از بحران‌های زندگی مدرن است و تنها تا جایی کارکرد دارد که این حال خوش را برهم نزند! بهزاد حمیدیه این پدیده را «پاپ‌کورنیزاسیون دین» می‌نامد.
یکی از ویژگی‌های اصلی این نوع دین‌ورزی، ابتذال و سطحی‌نگری است. مفاهیم عمیق دینی در آن به مفاهیمی سطحی و ساده تبدیل می‌شوند که به‌راحتی قابل‌درک و مصرف هستند. این امر باعث می‌شود که دین و معنویت به‌جای اینکه به‌عنوان راهنمایی برای زندگی معنوی و اخلاقی افراد و رستگاری آنان مطرح شوند، به کالاهایی تبدیل شوند که تنها برای لذت و سرگرمی مصرف می‌شوند.
این پدیده، چالشی برای ادیان سنتی است. در این نوع دین‌ورزی، اگر ادیان سنتی نتوانند کارکرد مدنظر را داشته باشند، از چشم افراد می‌افتند و باعث می‌شود تا افراد به سمت جنبش‌های دینی نوپدید و جریان‌های معنویت‌گرای نوین گرایش پیدا کنند. این‌گونه دین‌داری اثرات متعددی بر جوامع و افراد دارد که می‌تواند به کاهش عمق معنوی، تجاری‌سازی دین، کاهش اعتبار ادیان سنتی، افزایش فردگرایی و تغییر در نقش نهادهای دینی منجر شود. در ادامه برای هر یک، توضیحی ارائه می‌شود:
۱. سطحی‌نگری و کاهش عمق معنوی: از مهم‌ترین اثرات پاپ‌کورنیزاسیون دین این است که باعث می‌شود تا افراد به‌جای جستجوی معنای عمیق‌تر و تجربه‌های معنوی واقعی، به دنبال لذت‌های زودگذر و سطحی باشند.
۲. تجاری‌سازی دین: این پدیده، دین را به کالایی برای خریدوفروش تنزل می‌دهد. این امر باعث می‌شود که ارزش‌های معنوی و اخلاقی دین به حاشیه رانده شوند و جای خود را به ارزش‌های مادی و تجاری بدهند.
۳. کاهش اعتبار ادیان سنتی: پاپ‌کورنیزاسیون دین اعتبار ادیان سنتی را کاهش می دهد تا آنجا که افراد، به‌جای پیروی از آموزه‌های عمیق ادیان سنتی، جریان‌های معنویت‌گرای نوین را دنبال می‌کنند که مفاهیم ساده و سطحی ارائه می‌دهند.
۴. افزایش فردگرایی: با نهادینه‌شدن پاپ‌کورنیزاسیون دین، افراد به‌جای توجه به جامعه و دیگران، تنها به خود و نیازهای شخصی خود توجه می‌کنند. این امر می‌تواند به کاهش همبستگی اجتماعی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود.
برای مطالعه بیشتر به کتاب «معنویت در سبد مصرف» و مقالهٔ «بازخوانی انتقادی تحولات اخیر دین داری و معنویت گرایی» از دکتر بهزاد حمیدیه و مقالهٔ «تولید و عرضه معنویت در بازار مصرف سرمایه‌داری» از دکتر رسول حسین‌پور مراجعه کنید.
نویسنده: سیدابوالقاسم ظریف
