جامعه کوچک، ادعاهای بزرگ؛ تحلیل میدانی از بازتاب آماری بهائیت در رسانه‌های رسمی

در حالی که نهادهای رسمی بهائیت، جمعیت جهانی این گروه را حدود هشت میلیون نفر اعلام می‌کنند، بررسی داده‌های واقعی در پلتفرم‌های مجازی نشان می‌دهد، علی رغم اینکه تبلیغ اولین وظیفه هر بهائی به شمار می آید، اما میزان حضور و مشارکت بهائیان در شبکه‌های اجتماعی نشان دهنده جمعیتی به‌مراتب پایین‌تر از این ادعاست. این پژوهش با استفاده از داده‌های آماری از اینستاگرام، تلگرام و یوتیوب، به تحلیل شکاف میان ادعای جمعیتی و واقعیت رسانه‌ای می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد که یا جمعیت بهائیان آنگونه که ادعا می کنند نیست و یا عده کمی از پیروان این فرقه به صفحات رسمی بهائی اقبال نشان داده اند که هردو بیانگر افول جایگاه تشکیلات بهائیت می باشد.

مقدمه

بهائیت از زمان پیدایش در قرن نوزدهم میلادی، خود را آیینی جهانی با مأموریت ایجاد وحدت در میان نوع بشر معرفی کرده است. در دهه‌های اخیر، به‌ویژه با توسعه رسانه‌های دیجیتال، جامعه بهائی تلاش کرده حضور خود را در فضای مجازی تثبیت کند و با تولید محتوای رسانه ای و چندزبانه، چهره‌ای صلح‌دوست و انسانی از خود به نمایش بگذارد.

با این حال، بررسی آماری از میزان بازدید، دنبال‌کننده و مشارکت کاربران در رسانه‌های رسمی بهائی، شکافی چشمگیر را میان «ادعای جمعیت جهانی» و «واقعیت حضور رسانه‌ای» نشان می‌دهد. هدف این پژوهش، سنجش میزان واقعی جمعیت بهائیان با استفاده از اقبال پیروان بهائی به صفحات متعلق به این گروه در فضای مجازی و تحلیل این پدیده می باشد.

روش تحقیق

روش تحقیق این مطالعه، تحلیل محتوای کمی و کیفی است.
داده‌ها از سه منبع اصلی جمع‌آوری شده‌اند:

1. اینستاگرام: صفحات رسمی و فعال شناخته‌شده بهائی
2. تلگرام: کانال‌های فارسی‌زبان و رسمی مرتبط با نهادهای بهائی
3. یوتیوب: کانال‌های رسمی بین‌المللی جامعه جهانی بهائی

داده‌ها در مهرماه ۱۴۰4 (اکتبر ۲۰۲5) استخراج و در جدول‌های آماری تنظیم شده‌اند.

یافته‌ها

1. اینستاگرام

جمع کل دنبال‌کنندگان: 48,900  نفر
نسبت به جمعیت ادعایی (۸ میلیون): 6/0 درصد

2. تلگرام

جمع کل اعضا (با احتمال تکرار): حدود 20,000 نفر
تخمین اعضای واقعی غیرتکراری:10 تا 12 هزار نفر
این عدد در مقیاس جهانی معادل 15/0 درصد از جمعیت ادعایی است.

3. یوتیوب

جمع کل اعضا (با احتمال تکرار): حدود 25,700 نفر
تخمین اعضای واقعی غیرتکراری: 15 تا 17 هزار نفر
این عدد در مقیاس جهانی معادل 32/0 درصد از جمعیت ادعایی است.
میزان مشارکت در  Like & Comment نیز بسیار پایین است و نشان از مخاطبان محدود این صفحات دارد.

تحلیل داده‌ها

الف. تحلیل عددی

با استناد به آمار رسمی منتشرشده از سوی نهادهای وابسته به جامعه بین‌المللی بهائی (BIC)، جمعیت جهانی بهائیان حدود ۸ میلیون نفر برآورد می‌شود. با این فرض، اگر تنها ۵ درصد از این جمعیت در فضای مجازی فعال باشند، انتظار می‌رود دست‌کم چند صد هزار دنبال‌کننده در صفحات رسمی و پلتفرم‌های اصلی بهائی حضور داشته باشند. با این حال، بررسی داده‌های واقعی نشان می‌دهد که مجموع دنبال‌کنندگان صفحات رسمی و معتبر این تشکیلات در شبکه‌های اجتماعی، کمتر از ۸۰ هزار نفر است؛ رقمی که معادل تنها ۰۱/۰ درصد از جمعیت ادعایی بهائیان است.

ب. تحلیل محتوایی

محتوای رسانه‌های بهائی عمدتاً در سه محور خلاصه می‌شود:

1. 1. 1. معرفی چهره‌ای صلح‌دوست و غیرسیاسی از بهائیت.
      2. ترویج وحدت ادیان با حذف مرزهای تاریخی و الهیاتی.
      3. تمرکز بر فعالیت‌های اجتماعی و داوطلبانه برای ساخت چهره‌ای انسان‌دوست.
      4. انتشار اخبار غیر واقعی از وضعیت بهائیان در خاورمیانه علی الخصوص ایران

در عین حال، هیچ‌یک از رسانه‌های رسمی به نقدها و مباحث تاریخی و اعتقادی بهائیت (مانند ادعای قائمیت علی‌محمد شیرازی یا نقش استعمار در گسترش بهائیت) نمی‌پردازند. شاید همین گزینش محتوایی باعث شده فضای رسانه‌ای آنان فاقد گفت‌وگو و جذب غیربهائیان باشد.

بحث و تفسیر

اختلاف فاحش میان جمعیت ادعایی و حضور واقعی در فضای مجازی، از چند منظر قابل تحلیل است:

1. 1. 1. اغراق سازمانی
         عدد «هشت میلیون نفر» بر پایه‌ی برآوردهای داخلی بیت‌العدل تنظیم شده و تاکنون هیچ مرجع آماری بین‌المللی، آن را تأیید نکرده است.
      2. رسانه به‌عنوان ویترین رسمی
         رسانه‌های بهائی بیشتر برای نمایش چهره‌ای کنترل‌شده و رسمی از بهائیت طراحی شده‌اند، نه برای ارتباطات طبیعی با افراد و دعوت آن ها به سوی این تشکیلات
      3. وظیفه تبلیغ در آموزه‌های بهائیت
         در متون رسمی و بیانات سران بهائیت، تبلیغ به عنوان وظیفه نخست هر فرد بهائی مورد تأکید قرار گرفته است. در جهان معاصر، فضای مجازی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای تبلیغ و ارتباطات میان‌فرهنگی شناخته می‌شود. بر این اساس، انتظار می‌رود پیروان این آیین در شبکه‌های اجتماعی حضوری فعال و سازمان‌یافته داشته باشند؛ انتظاری که با داده‌های آماری و واقعی همخوانی ندارد.
      4. مسئله هویت و نمایش جمعیت
         یکی از دغدغه‌های اساسی رهبران تشکیلات بهائیت، «هویت‌بخشی جمعی» و «ابراز وجود اجتماعی» از طریق نمایش جمعیت پیروان است. در عصری که معیار هویت و نفوذ در فضای عمومی بر پایه‌ی شاخص‌هایی نظیر تعداد دنبال‌کنندگان، بازدیدها و میزان تعاملات سنجیده می‌شود، مشارکت اندک کاربران در صفحات رسمی بهائیت، نشانه‌ای از ضعف در تحقق این هدف تلقی می‌شود.
      5. تطبیق آماری با کشورهای پرمصرف اینترنت
         طبق آمار نهادهای بین‌المللی، کشورهایی مانند کنیا، آفریقای جنوبی و فیلیپین -که در میان ده کشور اول از نظر میانگین ساعات مصرف اینترنت قرار دارند- جزو مناطقی هستند که بیشترین حضور جمعیتی بهائیان را نیز دارا هستند. با این حال، داده‌های مربوط به فعالیت‌های مجازی نشان می‌دهد که حتی در این کشورها نیز، جامعه بهائی حضور قابل ملاحظه‌ای در شبکه‌های اجتماعی جهانی ندارد.
      6. ترکیب سنی و ضعف در جذب نخبگان
         به نظر می‌رسد تشکیلات بهائیت در جذب نخبگان جوان و افراد دارای سواد رسانه‌ای با مشکل مواجه است. ترکیب سنی غالب این جامعه، به‌ویژه در مناطق قدیمی‌تر، متشکل از نسل‌های سالخورده‌تری است که امکان یا تمایل کمی برای فعالیت در محیط‌های مجازی دارند. از این رو، کم‌رنگی بهائیان در شبکه‌های اجتماعی را می‌توان نتیجه‌ی مستقیمِ ضعف در نوسازی بدنه‌ی فکری و تبلیغی این تشکیلات دانست.

در مجموع، فاصله چشمگیر میان جمعیت ادعایی و میزان واقعی حضور مجازی بهائیان، نه‌تنها پرسش‌هایی جدی درباره دقت آمار رسمی این تشکیلات برمی‌انگیزد، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از بحران ارتباطی و ناکامی در راهبردهای تبلیغی جامعه بهائی در عصر رسانه‌های دیجیتال نیز تلقی شود.

نتیجه‌گیری

تحلیل داده‌های فضای مجازی نشان می‌دهد که ادعای جمعیت هشت‌میلیونی بهائیت با واقعیت آماری حضور در فضای مجازی آن هم‌خوانی ندارد. در جهانی که حضور آنلاین به یکی از شاخص‌های روشنِ قدرت اجتماعی و گسترش فرهنگی تبدیل شده است، داده‌های موجود نشان می‌دهد جامعه بهائی در عمل یک اقلیت محدود، منسجم و احتمالا سازمان‌مدار است، نه یک جامعه جهانی فراگیرِ در حال گسترش.

به نظر می‌رسد این ساختار احتمالا سازمان‌مدار، از نوعی بحران درونی رنج می برد؛ بحرانی که به‌ویژه پس از عملکرد ضعیف و تصمیم‌گیری‌های پرچالش «بیت‌العدل اعظم» شدت یافته و موجب کاهش اعتماد و وابستگی عاطفی پیروان به نهاد مرکزی شده است. در نتیجه، بخش زیادی از اعضای بدنه بهائی تمایل چندانی به حمایت از کانال‌ها و صفحات رسمی این تشکیلات نشان نمی‌دهند و از اطاعت تبلیغی یا مشارکت مجازی در برنامه‌های سازمانی سرباز می‌زنند.