سالروز شهادت عالم مجاهد، آیتالله سیدحسن مدرس (۱۳۱۶ش) یادآور یکی از برجستهترین چهرههای استعمارستیز در تاریخ معاصر ایران است؛ روحانیای که سیاست را از دین جدا نمیدید و معتقد بود: «سیاست ما عین دیانت ماست»[۱]. مدرس در دورهای میزیست که ایران میان سه نیروی فرساینده گرفتار شده بود: استبداد داخلی، استعمار خارجی و شبکه نفوذ روشنفکری غربگرا. ایستادگی او در برابر این سه جبهه، چهرهای ماندگار از مقاومت و آزادگی ساخت.
مدرس در مجلس شورای ملی، بهویژه در برابر قرارداد ۱۹۱۹ وثوقالدوله که ایران را عملاً تحت قیمومیت بریتانیا قرار میداد، با قدرت ایستاد و آن را «تجارت وطن» نامید[۲]. او با شناخت عمیق از ماهیت استعمار، میگفت هرگاه بیگانگان لبخند بزنند، باید بیشتر ترسید تا وقتی که تهدید میکنند. همین نگاه راهبردی مانع تحقق بسیاری از طرحهای نفوذ خارجی شد.
مبارزه مدرس با کودتای ۱۲۹۹ و سپس روی کار آمدن رضاخان نیز از مهمترین عرصههای استعمارستیزی او به شمار میرود. مدرس با درک پیوند پنهان میان رضاخان و سیاستهای انگلستان، در برابر طرح جمهوریسازی تقلیدی و سپس استقرار دیکتاتوری پهلوی ایستاد و هشدار داد که این پروژه راه را برای سلطه بیگانه هموار میکند[۳].
پایداری او بهای سنگینی داشت: تبعید، سانسور، حصر و نهایتاً شهادت در کاشمر به دستور مستقیم رضاخان. اما اندیشهاش باقی ماند؛ اندیشهای که امروز نیز میتواند راهنمای تمدنی ما باشد:
– نفی سلطه و نفوذ بیگانه؛
– استقلال سیاسی و اقتصادی؛
– سیاستورزی اخلاقی؛
-مسئولیتپذیری علما در برابر مردم؛
-و پیوند هدایت دینی با عدالت اجتماعی.
مدرس نمونهای اصیل از «روحانیِ جامعهساز» بود که در میدان سیاست نیز همانقدر شجاع بود که در عرصه علم و تقوا. شهادت او پایانی بر زندگیاش نبود؛ بلکه تبدیلشدن اندیشهاش به الگویی برای مبارزه با استعمار، از نهضت ملی نفت تا انقلاب اسلامی، بود.
سالروز شهادت این عالم نستوه، فرصتی برای بازخوانی میراث او در جهان امروز است؛ جهانی که هنوز هم از استعمار نو، نفوذ، عملیات روانی و استبداد پنهان رنج میبرد.
پینوشت :
۱. https://iranica.ir/articles/modarres
۲. https://mashruteh.org/wiki
۳. https://irhsti.ir/modarres
نویسنده: احمد منصوری ماتک
