در ماه‌های اخیر، دو چهره قدرتمند جهان یعنی دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین بار دیگر از «خدا» سخن گفته‌اند؛ یکی با شعار «دعای خدا برای آمریکا» و دیگری با ادعای «جنگ مقدس در اوکراین». این بازگشت ظاهری به ایمان، در واقع بازتاب بحران مشروعیت قدرت‌های بزرگ است؛ جایی که دین نه منبع اخلاق، بلکه ابزاری برای توجیه سیاست و پوشاندن چهره جنگ‌طلبی می‌شود.
بازگشت نمادین خدا به سیاست
در ماه‌های اخیر، دونالد ترامپ طرحی با عنوان «America Prays» را رونمایی کرده و از مردم آمریکا خواسته است برای کشور دعا کنند. او بارها از نقش ایمان و ارزش‌های مسیحی در بازسازی جامعه سخن گفته است [1].
در سوی دیگر، ولادیمیر پوتین در چند سخنرانی رسمی جنگ در اوکراین را «خواست خدا» نامیده و تصریح کرده است که «من به خدا ایمان دارم و خدا با ماست» [2].
هر دو چهره در ظاهر، بر ضرورت بازگرداندن دین به عرصه عمومی تأکید دارند، اگرچه در این یادداشت در صدد تحلیل نیت و انگیزه درونی این افراد نیستیم، اما بررسی سوابق و رفتارهای سیاسی‌شان نشان می‌دهد این اظهارات بیش از آنکه نشانه بازگشت به معنویت باشند، تلاشی‌اند برای بهره‌برداری سیاسی از احساسات دینی جامعه!
ترامپ در آستانه انتخابات، از این گفتمان برای احیای پایگاه محافظه‌کاران مذهبی و ملی‌گرایان سفیدپوست استفاده می‌کند. پوتین نیز با تأکید بر «ایمان ملی» و پیوند با کلیسای ارتدکس روسیه، می‌کوشد مشروعیت اقدامات نظامی و اقتدارگرایانه خود را تقویت کند [3].
دین به‌مثابه ابزار مشروعیت؛ تحریف معنویت در خدمت قدرت
هر دو رئیس‌جمهور با وجود تفاوت‌های ساختاری نظام سیاسی‌شان، در یک نقطه مشترک‌اند: قدسی‌سازی سیاست؛ یعنی استفاده از زبان دین برای مشروع جلوه‌دادن اقدامات ضدانسانی و جنگ‌طلبانه.
ترامپ در سیاست خارجی خود از حمایت تمام‌قد از اسرائیل و ایده‌های نژادپرستانه صهیونیستی دفاع کرده و حتی ادعا کرده است که «دعای خدا با آمریکاست» [4]. در حالی‌که همین گفتمان، چهره‌ای مذهبی به سیاستی می‌دهد که عملاً به تداوم ظلم علیه مردم فلسطین منجر می‌شود.
پوتین نیز با تأکید بر پیوند «ملت، ایمان و سرزمین مقدس»، جنگ اوکراین را با زبان دینی توجیه کرده است؛ زبانی که عملاً خشونت را مقدس و نقد آن را گناه جلوه می‌دهد [5].
مطالعات تحلیلی نشان می‌دهد که خوانش‌های گزینشی و تحریف‌شده از متون مقدس، به‌ویژه در دست سیاست‌مداران، به یکی از ابزارهای تاریخی توجیه خشونت و استعمار بدل شده است [6]. در واقع، کتاب‌های مقدس تحریف‌شده و قرائت‌های ایدئولوژیک از آنها، دست حاکمان را برای هر نوع جنایتی باز گذاشته است.
آگاهی جهانی و راهبرد مقاومت اسلامی
اما امروز شرایط جهان تغییر کرده است. جامعه جهانی، به‌ویژه پس از فجایع غزه، نسبت به استفاده ابزاری از دین حساس‌تر شده است. تظاهرات گسترده در پایتخت‌های غربی و نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهد مردم از «ظلم جهانی علیه مظلومان» و از «دینِ دست‌ساز سیاست» خسته شده‌اند.
از این‌رو، ادبیات دینی ترامپ و پوتین دیگر اثر گذشته را ندارد؛ زیرا افکار عمومی به‌خوبی درمی‌یابد که پشت شعار «اعتماد به خدا»، محاسبات قدرت و منفعت نهفته است.
در برابر این رویکرد ابزاری، راهبرد مقاومت جمهوری اسلامی ایران الگویی متفاوت از نسبت دین و سیاست ارائه کرده است؛ الگویی مبتنی بر اصول اخلاقی، عقلانیت دینی و عدالت‌محوری. این راهبرد بر چهار اصل استوار است:
۱. استقلال اقتصادی و فناوری در برابر فشارهای تحریمی؛
۲. دیپلماسی فعال منطقه‌ای بر اساس منافع متقابل؛
۳. افشای تحریف معنویت در روایت‌های سلطه‌محور شرق و غرب؛
۴. و بازگرداندن دین به جایگاه واقعی‌اش به‌عنوان ضامن اخلاق و عدالت در جامعه.
چنین نگاهی، نه خدا را ابزار قدرت، بلکه منبع هستی، وجدان جمعی و مقاومت در برابر ظلم می‌داند؛ رویکردی که برخلاف سیاست‌ورزی دینی ترامپ و پوتین، متکی بر ایمان اصیل و اخلاق الهی است، نه بر شعارهای مذهبیِ تبلیغاتی.
پی‌نوشت:
[1] https://www.whitehouse.gov/america250/america-prays/?utm_source=chatgpt.com
[2] https://www.themoscowtimes.com/2024/06/07/putin-god-will-ukraine
[3] https://www.wilsoncenter.org/blog-post/how-moscow-uses-russian-orthodox-church-tool-suppress-religious-freedom?utm_source=chatgpt.com
[4] https://www.reuters.com/world/us/trump-says-god-bless-israel-god-bless-america-2023-10-10
[5] https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/pulpit-propaganda-machine-tracing-russian-orthodox-churchs-role-putins-war?utm_source=chatgpt.com
› حجت الاسلام دکتر احمد منصوری ماتک
