نوزده اردیبهشت روز گرامی‌داشت محمد بن یعقوب کلینی است. همهٔ مورخان و رجالیان اسلامی، از نجاشی شیعی تا ابن حجر سنی، بدون استثنا شخصیت «کلینی» را ستوده‌اند. همهٔ زندگی حدوداً هفتادسالهٔ وی در عصر غیبت صغری سپری شد. دورانی که به گواهی گزارش‌های تاریخی ظهور و گسترش فرقه‌ها و افکار انحرافی سرعت و شدت فوق‌العاده‌ای به خود گرفته بود. انشعاب‌های متعدد در دو مذهب شیعه و اهل‌سنت و تنش‌های اعتقادی میان آن‌ها در کنار جریان‌های برون دینی با نگاه انتقادی نسبت به اسلام و تحیر شیعیان از غائب بودن امام زمان و… همه و همه نشان از التهاب شدید فضای فکری و عقیدتی روزگار کلینی دارد.
باوجوداین دوران زندگی او از نظر اجتماعی و فرهنگی، دورانی باز، آزاد و مساعد برای ابراز عقیده و اندیشه وجود داشته است.
ازاین‌رو کلینی با شناخت صحیح از وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بسیار هوشمندانه به نقد پندارهای نادرست فرقه‌های انحرافی می‌پردازد و آثاری چند را در تبیین اندیشه ناب محمدی تألیف می‌کند. از جملهٔ آثار وی کتاب «الرد علی القرامطه» است که در نقد فرقهٔ قرمطیان است. مهم‌ترین اثر وی کتاب کم‌نظیر بلکه بی‌نظیر و جامع «الکافی» است. این کتاب ارزشمند که مهم‌ترین کتاب حدیثی شیعه به شمار می‌رود، ناظر به وضعیت فرهنگی و اعتقادی آن دوران نوشته شده است. الکافی تنها یک کتاب حدیثی نیست؛ چرا که نوع تبویب و عنوان‌بندی و شیوهٔ گزینش احادیثش نشان از آن دارد که نویسنده رویکردی متکلمانه و عقل‌گرایانه در پاسخ به شبهات روز دارد. با نگاه به مقدمه این کتاب نیز درمی‌یابیم انگیزهٔ جناب کلینی از تألیف الکافی پاسخگویی به شبهات روز و تبیین صحیح از آموزه‌های شیعی و پاسبانی از کیان اعتقادی شیعه بوده است. با مرور و خوانش این کتاب، به‌روشنی کلینی را در پیشبرد هدف و انگیزه‌اش موفق می‌بینیم.
موضوع قابل توجه دیگر آن است که کلینی تنها به نگارش این کتاب بسنده نکرد؛ بلکه برای انتشار گستردهٔ آن در سرزمین‌های اسلامی نیز برنامه‌ریزی کرد. کلینی در اقدامی هوشمندانه، پس از نگارش کتابش، به بغداد، مرکز علمی جهان اسلام در آن عصر، مهاجرت کرد و کتابش را در آنجا منتشر کرد. به گزارش نجاشی، در مسجد لؤلؤیی بغداد هم‌زمان حلقه‌های متعدد علمی برگزار می‌شد و در همه آن‌ها کتاب کلینی تدریس می‌شد.
امروزه نیز هجمهٔ گسترده و همه‌جانبهٔ فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی و رشد روزافزون آن‌ها را شاهد هستیم. گرچه در سال‌های اخیر از سوی پژوهشگران فعالیت‌های روشنگرانه‌ای در نقد این جریان‌ها انجام شده است؛ ولی به نظر می‌رسد این فعالیت‌ها در برابر آن هجمه بسیار ناکافی است.
بنابراین ضرورت دارد با الگوگیری از اقدام موفق مرحوم کلینی و دیگر اندیشمندان شیعی، اقدامی متناسب و هوشمندانه در خنثی کردن تأثیر فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی انجام شود.
گروه نقد شبه معنویت‌های نوپدید موسسه فرق و ادیان حق پژوهی
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه کنید:
۱. مقالهٔ «زمینه‌های تاریخی کتاب کافی با تکیه بر جنبه‌های کلامی»، علی معموری
۲. مقالهٔ «کلینی و عقل‌گرایی»، محمد اخوان
۳. مقالهٔ تحوّلات قم در عصر شیخ کلینی قدس سره، غلام‌علی عباسی
۴. مقالهٔ تحوّلات سیاسی عصر کلینی (جهان اسلام،بغداد، ری، قم)، علی ملکی میانجی
