به گزارش روابط عمومی موسسه حق پژوهی، حجت الاسلام علی مصلح، مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم در نشست مجازی بررسی «ناسیونالیسم؛ چالش‌ها و تناقضات» که شامگاه ششم فروردین ماه برگزار شد، ضمن همدردی با مردم مظلوم غزه جنایت های متعددی که بعد از طوفان الاقصی اتفاق افتاده به خصوص اتفاق اخیری که دل آزادی خواهان جهان را به در آورده است، را محکوم می‌کنیم.
وی همچنین به ششم فروردین که به عنوان زادروز زرتشت در تقویم جمهوری اسلامی طی چند سال اخیر اضافه شده است، اشاره و خاطرنشان کرد: این مناسبت در تقویم و گاهشمار ایرانی در دوره اسلامی جای ندارد و اضافه شدن آن به تقویم ایرانی – اسلامی از آثار ناسیونالیسم و ملی‌گرایی است.
حجت الاسلام مصلح با اشاره به اینکه «ناسیونال» به معنای ملت و «یسم» به معنای اعتقاد است، ناسیونالیسم را ملی‌گرایی معنا و تبیین کرد: ملی گرایی احساس تفوق و برتری ملت من بر دیگر ملت‌هاست؛ ملت در قرآن به معنای دین و آیین بود تا اینکه در عثمانی سابق از معنای عمومی دنیای اسلام جدا می شود و از آن پس به گروهی از مردم اطلاق می شود كه مشتركاتی با هم دارند از جمله زبان دین، نژاد، جغرافیا تاریخ و هر آنچه كه مشترك هست یا در قالب مشترك بیان می‌کنند.
وی با تأکید براینکه ناسیونالیسم و ملی گرایی یک ایدئولوژی کهن مربوط به دوره باستان نیست بلکه از ایدئولوژی های دوره مدرنیته است، گفت: تا قبل از عصر جدید و روشنگری با ریشه های ناسیونالیسم مواجه ایم ولی با خود ناسیونالیسم مواجه نیستیم تا دوره قاجار و قبل از رنسانس و شکل گیری ناسیونالیسم، بنیان هویت ملت ها از جنس ملی گرایانه نبود و ملیت با شاخصه های مدرن در آن جایی نداشت و ساختار حکومت ها شاهنشاهی، پادشاهی و… بود.
ثمره ملی‌گرایی در غرب
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم بیان کرد: اولین اتفاقی که سبب شکل گیری ناسیونالیسم شد، بریدن از دین بود چون بنیان اصلی هویت تا دوره اخیر دین بود حتی در غرب هم مسیحیت شاخصه اصلی دنیای غرب بود و کلیسا نقش اصلی را شکل دهی به هویت انسان اروپایی داشت اما دنیای مدرن به واسطه خطاهای کلیسا دین را پس می زند.
وی با بیان اینکه ملی‌گرایی در اروپا باعث دو جنگ جهانی شد، اظهار کرد: کشورهایی چون آلمانی خود را متمدن می دانستند و داعیه ملت برتر داشتند از این رو به دنبال مستعمره می گشتند، در نتیجه بر سر منافع با همدیگر به جنگ نشستند وآتش‌افروزی جهانی شد.
حجت الاسلام مصلح ابراز کرد: در پی جنگ های جهانی، غرب دریافت این ایدئولوژی دیگر به نفع نیست، هرچند كه در دوره‌ای لازم بود تا ملت‌هایشان شاكله جدید و مدرن خود را بپذیرند از این رو مرزها و نمادهای ملی‌گرایی را از طرق مختلف چون پرچم ملی، سرود ملی و… پررنگ کردند تا ملی گرایی برای مردم نهادینه شود.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم افزود: پس از آن برای ادامه حیات ملی‌گرایی سراغ روش های استعماری نرفتند که منجر به آتش افروزی می‌شد بلکه از ابزارهای دیگری از جمله ورزش برای برانگیختن احساس غرور ملی ملتها استفاده کرد زیرا ورزش در ایجاد هیجان و احساس تفوق ملت بر دیگر ملتها خیلی مؤثر است البته این ایدئولوژی را برای كشورهای جهان سومی مناسب دیده‌اند.
ملی‌گرایی در ایران
وی در خصوص تاریخچه ناسیونالیسم در ایران اظهار کرد: ملی‌گرایی در ایران در دوره مشروطه شكل گرفت و باستان گرایانی چون میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا ملكم خان این ایدئولوژی را پرورش دادن و برجسته كردند، البته كه در ایران هم اتفاقات مختلفی چون جنگ ایران و روس در سرعت رشد ایدئولوژی ملی‌گرایی مؤثر بود.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: میرزا فتحعلی آخوندزاده برای تزار روسیه كار می‌كرد و ولی دم از ملیت می‌زد و كتابی با عنوان مكتوبات كمال الدوله، تحت تأثیر ایدئولوژی‌های دنیای جدید غرب نوشت.
حجت الاسلام مصلح عنوان کرد: انحطاط حكمرانی در ایران، ضعف نظامی در مقابل روس‌ها از یک سو و انقلاب صنعتی غرب از سوی دیگر به ایرانی ها احساس حقارت و عقب‌ماندگی می داد، لذا همه دنبال این بودند که علت این عقب‌ماندگی ایرانی چیست؟ تا اینکه ایده‌اش را از خود مستشرقین گرفتند که علت عقب‌ماندگی ایرانی بحران هویت و مقصر این بحران هویت هم اسلام است که این نکته را میرزا فتحعلی آخوندزاده به واسطه كتابش در بوق و كرنا کرد.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم ادامه داد: میرزا فتحعلی آخوندزاده مدعی بود؛ ایران در عصر باستان سرشار از شكوه، فخر و عظمت بود، با آمدن عرب نكبت و بدبختی آمد و تمام تمدن و شکوه ایرانی فرو ریخت و مقصر اصلی این بحران هویت را عرب قلمداد می‌كند و در ادامه خیلی جسورانه مطرح می‌كند كه مرادش از عرب «بما هو عرب» نیست بلكه موضوع اصلی اسلام است.
وی افزود: میرزا آقاخان كرمانی نیز همین ایدئولوژی و ادعاها را دنبال کرد؛ از آنجا که وی بابی بود، این رویه را بهترین وجه برای مقابله با اسلام می دانست، بعد از او هم کسانی كه دچار باورهای غرب‌زدگی و مدرنیته شده بودند، همین داعیه ها را مطرح ساختند.
حجت الاسلام مصلح با تأکید بر اینکه در دوره پهلوی بنیان حكومت ملی‌گرایی و باستان‌گرایی می شود، بیان کرد: تمام ریل‌گذاری هایی كه برای شكل‌گیری یك هویت ملی و ناسیونالیستی لازم بود، در دوره پهلوی انجام شد؛ تاریخ نگاری مدرن و ملی شكل می‌گیرد به پهنه و جغرافیای کشور به عنوان مملكت ایران حس میهنی و وطن‌پرستانه تزریق می‌شود، دلبستگی به جغرافیا و پررنگ دیدن مرزها كه «من ایرانی‌ام» و در مقابل خود را هیچ ندیدن، یكی از مولفه‌های ناسیونالیسم است كه در دوره پهلوی می‌بینیم.
وی بهره‌گیری از آثار باستانی برای شكل دادن به هویت ایرانی منهای اسلام و سِره ساختن زبان فارسی و حذف واژگان غیرایرانی با محوریت واژگان عربی را از دیگر اقدامات ناسیونالیستی دوره پهلوی برشمرد.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم افزود: زبان مادری و محلی چون لری و ترکی همچنین پوشش و تنوع لباس اقوام مختلف از چالش‌های ملی‌گراها بود با این بهانه که ما ملت و امت واحد هستیم باید یک شکل باشیم و گویش و زبان واحد داشته باشیم.
آثار منفی ناسیونالیسم بر جهان
وی ناسیونالیسم را ایده ای اومانیستی و ضد نبوی دانست و تصریح کرد: انبیای الهی تراز فضیلت سنجی آدمیان را کمال و وصال به ارزش های والای انسانی برشمردند ولی جبهه شرک مدرن با بینشی انسان محور ایده های کهن خویش را لباس نو پوشانید و برتری طلبی ملی که مؤلفه های آن امور غیر ارادی همچون خاک و خون و ملیت است را معیار فضیلت دانست.
وی با بیان اینکه ناسیونالیسم یک ایدئولوژی مادی گرا است، تأکید کرد: ملی گرایی مکتبی است که شاخصه های خود را از ضروریات محیطی می گیرد، از این رو با تفکر مادی هماهنگی کامل دارد و حامل ویژگی های آن در عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است.
حجت الاسلام مصلح بیماری نژادپرستی را از دیگر آثار مخرب ناسیونالیسم عنوان کرد و گفت: اهم لوازم بر ساخت ملیت، القاء هم خونی فرا قومی و یکسانی نژادی در حیطه ملی است که از آن طریق ملی گرایی با نژادپرستی ملازمه می یابد.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم تصریح کرد: ناسیونالیسم موجب تعمیم غیر منطقی می شود یعنی صفات مثبت به عامه و افراد ملت و نفی هر صفت منفی از ملت؛ حال آن که هر ملت جمعیت بسیاری است که افراد متنوعی را در برمی گیرد که خوب و بد، باهوش و کودن همه را با هم دارد و هر ملتی دارای برخی صفات مثبت و پاره ای نقایص است. «هنر نزد ایرانیان است و بس» مصداق این مورد است.
وی با اشاره اینکه ناسیونالیسم ایدئولوژی ستیزه جو و جنگ طلب است، گفت: در قرن نوزدهم ملی گرایی موجب بروز معرکه ها و ایجاد مستعمره‌ها و پس از آن منشأ توسعه طلبی و تعارض منافع میان دولت های مختلف شد.
حجت الاسلام مصلح از ناسیونالیسم به عنوان یک ایدئولوژی ضد اخلاق یاد کرد و گفت: ملی گرایی عضویت در ملت با هر مسلک و مکتب اعتقادی و منش انسانی را ملاک افضلیت می داند. منافع ملی را معیار حق و ناحق و معیار سنجش می داند و ملی گرا در پست شمردن فرهنگ و آداب و رسوم و خلقیات دیگران کوتاهی نمی کند.
وی تصریح کرد: تعصب، خودمداری، تکبر و نخوت و غرور از جمله ضد ارزش هایی است که در ملی گرایی تقدس می یابد و مدار باور و عمل می شود. ملی گرایی مکتب غیریت سازی است که افراد خارج از دایره جغرافیای ملی را بیگانه میخواند و تبعیض ، عدم مدارا و بی اعتمادی به غیر اعضای خود را هنجار ملی می شمرد.
حجت الاسلام مصلح با اشاره جنگ کنونی فلسطین ابراز کرد: متأسفانه ملی گرایی بلایی بر سرما آورده که حاضر نیستیم از منافع ملی خود گذر کرده و امت واحده اسلام را یک دست ببینیم و به یاری امت مظلوم فلسطین بشتابیم، جز یمنی ها که خود را همدرد و در کنار فبسطینی ها می دانند و منافع ملی جداگانه ای برای خود لحاظ نمی کنند.
وی با اشاره اینکه فساد ملی گرایی در عرصه علمی از دیگر آثار منفی ناسیونالیسم بر جهان است، خاطرنشان کرد: در نظام آموزشی ملی گرا تأکید بر ارائه تصویری از تاریخ ملی است که همواره الگوی آرمان ها، اقتدار و ابتکار است؛ القای تعلق به عظیم ترین ملت و ادعای مجد و عظمتی که معمولاً مستلزم مبالغه در بزرگ شماری خویش با تحقیر دیگران است چیزی که به بروز منازعاتی فرهنگی میان ملیتها در عرصه تاریخ علمی و فکری انجامیده است.
نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران
حجت الاسلام مصلح معارضه با جنبش های اسلامی، بحران هویت، تحریف اندیشه اسلامی، پراکندگی ملی، پیروی از غرب و تحریف تاریخ اسلام را آثار منفی و مخرب ناسیونالیسم بر امت واحده اسلام برشمرد.
وی در خصوص معارضه با جنبش های اسلامی گفت: به سبب تناقض های ملی گرایی با اسلام جنبشهای اسلامی در جهان اسلام با فشارهای شدید و وضعیتی دردآور از سوی ملی گرایان رو به رو شده اند.
حجت الاسلام مصلح با اشاره به شرکت ایرانیان در جنگ سوریه و داعش با داعیه دفاع از حرم و واکنش ملی گرایان، اظهار کرد: فشار اصلی که به جامعه ایرانی القا شد؛ «سوریه به ما چه ربطی دارد؟»، «عده ای در ازای دریافت پول به جنگ رفته اند»، یا کمک و مساعدت ایران به فلسطین با فشارهای جدی ملی گرایی مواجه است که «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» مصداق بارز آن است.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم به تحریف تاریخ اسلام اشاره کرد و گفت: ملی گرایان کوشیده اند تا چهره ای مثبت از دوران پیش از اسلام ارائه دهند و ثابت کنند که امت عرب و غیر عرب به سبب اسلام موجودیت و هویت نیافته است بلکه در دوران جاهلیت چنین شده است از سویی دیگر تلاش کرده اند تا از میراث و حوادث تاریخ اسلامی هم چون فتوحات اسلامی – تفسیرهایی ملی گرایانه ارائه دهند.
حجت الاسلام مصلح ادامه داد: استعمارگران و فریفتگان مکتب ایشان کوشیدند تا با نشر اندیشه های قومی، جنبش جهاد اسلامی را به جنبش ملی تبدیل کنند چرا که جنبش ملی، تنها دشمن را استعمارگر می بیند و نه کافر و از طرفی کوشیدند تا حرکت های جهادی را به حرکت های سیاسی تبدیل کنند و گرایشهای قومی را در آن دخیل سازند و تجزیه طلبی را مطالبه ی اقوام مختلف گردانند.
مدیر گروه رشته زرتشت و باستان گرایی حوزه علمیه قم ادامه داد: ملی گرایی از عناصری بود که مسلمان تحت تأثیر الگوی غربی به آن ایمان آورد، اگرچه به لحاظ نظری به ارزشهای اسلام گرایش داشت ولی در عمل تابع مفاهیم غربی شد و در گرداب بحران هویت گرفتار آمد.
وی با بیان اینکه تحریف در پیوند دادن اسلام با عربیت اندیشه ناسیونالیسم است، خاطرنشان کرد: ملی گرایان می گویند، عقاید و فرهنگ ملل مظاهر و تجلی ملی است که از ویژگی های تاریخی و فکری آن ملت ها نشأت می گیرد در پرتو چنین نظری اسلام نیز مظهری از مظاهر ملیت عربی است.
حجت الاسلام مصلح پیروی از غرب را از دیگر آثار منفی ناسیونالیسم در جهان اسلام دانست و افزود: غرب زده مسلمان آمال خود را در تجدد غربی می یابد و ایده های او را خط به خط برای رسیدن به نظامی مدرن دنبال می کند که از جمله منویات لازم الاجراء برای کسب تجدد را ملی گرایی می نمایانند تا غرب گرا به امید وصال به تمدن غربی بدان طریق سلوک کند.
وی به وجود پارادوکس در رفتار ملی گراها اشاره و عنوان کرد: ملی گراها گاهی در مقابل تاریخ و فرهنگ ملت خودشان می ایستند و با داعیه ناسیونالیسم از غرب پیروی می کنند، مثل حجاب؛ با وجود اینکه پیشینه کهن در ایران دارد و ربطی به اسلام ندارد حتی در دوره هخامنشیان بانوان ایرانی محجبه و دارای پوشش کامل بودند اما ایده مطلوب غربزده ملی گرا سبک و سیاق پوشش غرب است که در تقابل با آن ادعای ملی گرایی هم می کند.
گفتنی است، سلسله نشست‌های تخصصی بررسی فرق، ادیان و جریان‌های انحرافی با حضور اساتید مختلف، در شب‌های ماه مبارک رمضان از سوی موسسه فرق و ادیان حق پژوهی مشهد به صورت مجازی برگزار می‌شود.
پایان/
