آتئیست‌هایی نظیر ریچارد داکینز، سم هریس و برخی کاربران فعال در پلتفرم‌هایی چون Reddit و X (توییتر سابق)، آموزش دینی به کودکان را مصداقی از تحمیل عقیده، برچسب‌زنی مذهبی و حتی نوعی کودک‌آزاری روانی تلقی می‌کنند. داکینز در کتاب پندار خدا (The God Delusion) تصریح می‌کند که «نباید کودکان را شیعه کوچک، مسیحی کوچک یا مسلمان خردسال دانست»، چراکه کودک در این سن فاقد بلوغ انتقادی برای تشخیص صحت باورهاست و آموزش دین به او را مانند القای ایدئولوژی می‌داند. (۱)
آنان همچنین، آیین‌هایی مانند «شیرخوارگان حسینی» را مصداقی از این تحمیل غیرعقلانی معرفی کرده‌اند.
پاسخ علمی، تربیتی و دینی:
۱. آموزش دینی و حق فرهنگی کودک
مایکل کول در کتاب روان‌شناسی فرهنگی می‌نویسد که هویت کودک، نه به‌صورت انتزاعی، بلکه در بستر اجتماعی و فرهنگی ساخته می‌شود. (۲)
بر این مبنا، آموزش دینی در کودکی، نه تحمیل ایدئولوژی، بلکه بخشی از انتقال هویت، فرهنگ، زبان و جهان‌بینی خانواده است. کودک حق دارد با ریشه‌های فرهنگی خود آشنا شود، همان‌گونه که آموزش زبان مادری یا آداب ملی برایش بدیهی است.
۲. مغالطه آسیب‌زایی مراسم مذهبی
تحقیقات دانیل سیگل در کتاب ذهن در حال رشد نشان می‌دهد که واکنش‌های هیجانی کودک از کیفیت حضور والدین تأثیر می‌گیرد، نه از خود محیط مراسم.(۳) بنابراین، اگر مادر در مراسمی مانند شیرخوارگان با حس آرامش و عشق همراه باشد، این تجربه برای کودک نه‌تنها آسیب‌زا نیست بلکه در تقویت پیوند عاطفی مؤثر است.
۳. تجربه‌های میدانی و تربیت مذهبی موفق
بر اساس مطالعات پاملا کینگ و کریس بویاتزیس، معنویت و دین‌ورزی، در رشد مسئولیت‌پذیری اجتماعی، همدلی، تاب‌آوری و تنظیم هیجانی کودکان نقش مثبت دارد.(۴)
همچنین یافته‌های هارولد کوئینگ از صدها پژوهش بالینی، نشان می‌دهد که کودکان با زمینه دیندار، سطح پایین‌تری از اضطراب، خشونت و اختلالات رفتاری را تجربه می‌کنند.(۵)
۴. آموزه اسلامی: آموزش دینی از کودکی
در روایات اسلامی، آموزش دین به کودک، نه‌تنها تشویق شده بلکه بخشی از مسئولیت والدین شمرده شده است. قرآن کریم نیز در سوره لقمان آیه۱۳، گفت‌وگوی تربیتی پدر با فرزند را درباره توحید، نمونه‌ای از آغاز تربیت دینی در خردسالی معرفی می‌کند. حدیث نبوی معروف «اطلبوا العلم من المهد إلى اللحد» (بحار، ج ۱، ص ۲۲۳) آشکارا به ضرورت تربیت مستمر، از گهواره تا گور، اشاره دارد. نیز در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) خطاب به فرزند خود امام حسن (علیه السلام) می‌نویسد: «دل کودک چون زمین خالی است که هر بذری در آن افکنده شود می‌پذیرد، پس پیش از آنکه دلت سخت شود و فکرت به کاری دیگر مشغول گردد، به تربیت تو پرداختم.»
۵. نقد تعریف آتئیستی از کودک‌آزاری
بر اساس تعریف رسمی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کودک‌آزاری ناظر به آسیب‌های جدی جسمی، عاطفی یا بی‌توجهی مزمن است. مراسمی مانند شیرخوارگان که در فضای محبت‌آمیز، غیر خشونت‌آمیز، جمعی و عاطفی برگزار می‌شود، نه‌تنها مصداق کودک‌آزاری نیست، بلکه می‌تواند بستری برای انتقال معنویت، ارتباط مادر و فرزند و هویت‌یابی باشد.(۶)
منابع:
1- Dawkins, Richard. The God Delusion. Bantam, 2006, pp. 306–310.
https://archive.org/details/TheGodDelusion
2- Cole, Michael. Cultural Psychology. Harvard University Press, 1996, pp. 210–215.
https://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674179564
3- Siegel, Daniel J. The Developing Mind. Guilford Press, 2020, pp. 112–125.
https://www.guilford.com/books/The-Developing-Mind/Daniel-Siegel/9781462546040
4- King, Pamela E., & Boyatzis, Chris J. Handbook of Child Psychology, Wiley, 2006.
5- Koenig, Harold G. Handbook of Religion and Health. Oxford University Press, 2012, pp. 179–190.
https://global.oup.com/academic/product/handbook-of-religion-and-health-9780195335958
6- World Health Organization. “Child Maltreatment,” Fact Sheet.
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment
- حجت الاسلام دکتر احمد منصوری ماتک
