الحاد عملی (Practical Atheism)، مفهومی است که زندگی انسان را فارغ از اعتقاد نظری به خدا تصویر می‌کند؛ گویی خدا وجود ندارد یا مسئولیتی در برابر او برنمی‌دارد. این وضعیت در سبک زندگی و کنش‌های روزمره نمود پیدا می‌کند و تأثیرات عمیقی بر فرد و جامعه بر جای می‌گذارد.
بدین‌گونه اگر کسی باور ذهنی به خدا داشته باشد، اما در اخلاق، تصمیم‌گیری، مسائل اجتماعی، فرهنگی و سبک زندگی‌اش دستورات دینی را نادیده بگیرد، در دام الحاد عملی افتاده است. در این حالت، دین از عرصه حذف نمی‌شود، تنها در نظر شخصی باقی می‌ماند و در کنش‌ها غایب است.
امروزه الحاد عملی در حوزه‌هایی مانند علم و فناوری، حقوق، سیاست، اقتصاد و آموزش دیده می‌شود. مکاتب فکری همچون سکولاریسم، لیبرالیسم، اگزیستانسیالیسم و علم‌گرایی افراطی برخی از اشکال این گرایش‌اند که تأکید بر منفعت، عقل مادی و تجربه حسی دارند و به حضور عملی خدا و آموزه‌های دینی کمتر بها می‌دهند [۱].
چارلز تیلور در کتاب «عصر سکولار» توضیح می‌دهد که چالش امروز ایمان، نه انکار نظری خدا، بلکه کنار گذاشتن خدا از زندگی عملی است؛ جامعه‌ای که دین دیگر به‌صورت پیش‌فرض پذیرفته نمی‌شود، بلکه یکی از گزینه‌ها است [۲]. همچنین مقاله «الحاد عملی» بیان می‌کند زندگی روزمره چگونه با مفروضات سکولار سامان می‌یابد؛ یعنی افراد ممکن است بگویند خدا را قبول دارند، اما در عمل زندگی‌شان گواه غیاب خداست [۳].
از دیدگاه مسیحیت و نیز سایر سنت‌های دینی، «الحاد عملی» به معنای انکار زبانی یا نظری خداوند نیست، بلکه به معنای ناهماهنگی میان ایمان ادعایی و رفتار روزمره است. به بیان ساده، کسی ممکن است در زبان و اعتقاد رسمی خود بگوید که مؤمن است، اما در تصمیم‌های اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی یا خانوادگی‌اش، حضور و اقتدار خدا را نادیده بگیرد. در این حالت، ایمان به‌صورت «نظری» باقی می‌ماند، اما در «عمل» غایب است [۴].
در متون مسیحی، این وضعیت با تعابیری همچون «ایمان بی‌ثمر» یا «دینِ بی‌عمل» مورد انتقاد قرار گرفته است؛ چنان‌که در انجیل آمده: «ایمان بدون اعمال مرده است» (رساله یعقوب، باب۲، بند۲۶). این تأکید بیانگر آن است که الحاد عملی، خطر جدی برای حیات دینی است؛ زیرا فرد در ظاهر متدیّن می‌ماند، اما در عمل، همانند بی‌خدا زندگی می‌کند.
قرآن نیز بارها به کسانی اشاره کرده است که در باور زبانیشان ادعای ایمان دارند، اما اعمالشان خلاف آن است؛ کسانی که سخن ایمان بر زبان دارند، ولی در کنش‌شان فاصله گرفته‌اند. این دوگانگی، نمونه‌ای از الحاد عملی است که نه تنها بر ضعف ایمانی دلالت دارد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز نفاق و سست شدن بنیاد معنویت باشد.
نتیجه‌گیری
الحاد عملی یکی از خطرناک‌ترین چالش‌های معنوی عصر مدرن است. این حالت وقتی رخ می‌دهد که ایمان فقط در زبان باقی بماند و در عمل، انتخاب‌ها و اولویت‌ها انکارگر آن باشند. برای مقابله با آن، لازم است:
ایمان نظری با تربیت دینیِ عملی همراه شود؛
آموزه‌های اخلاقی و معنوی در زندگی شخصی و جامعه جاری گردند؛
نظام آموزشی و فرهنگی به بازسازی ارتباط میان باور و رفتار بپردازد.
اگر ایمان واقعی رشد کند، خدا نه فقط در قیافه و گفتار، که در رفتار، ساختار تصمیم‌گیری، اخلاق و جامعه ملموس خواهد بود.
پینوشت منابع
[۱] Zofia J. Zdybicka, Atheism in the Universal Encyclopedia of Philosophy, Studia Gilsoniana, 2018.
https://philpapers.org/rec/ZDYAIT?utm_source=chatgpt.com
[۲] Charles Taylor, A Secular Age, Harvard University Press.
https://laisve.lt/wp-content/uploads/2023/04/Taylor-Secular-Age.pdf?utm_source=chatgpt.com
[۳] BreakPoint.org – “Practical Atheists”.
https://breakpoint.org/breakpoint-practical-atheists/?utm_source=chatgpt.com
[۴] WisdomLib – “Practical Atheism – Christian Concept”.
https://www.wisdomlib.org/christianity/concept/practical-atheism?utm_source=chatgpt.com
نویسنده: احمد منصوری ماتک
