یکی از پدیده‌های مهم در مطالعات دین‌پژوهی معاصر، ظهور و گسترش الحاد عملی است. این نوع الحاد نه بر پایه انکار نظری خدا، بلکه بر اساس بی‌تفاوتی نسبت به حضور و فرمان الهی در زندگی روزمره شکل می‌گیرد. انسان در ظاهر ممکن است به وجود خدا اذعان کند، اما در عمل چنان زندگی می‌کند که انگار خدایی در کار نیست.
این وضعیت، در رفتارهایی مانند توجیه لذت‌های زودگذر و بی‌توجهی به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی فرمان‌های الهی مشهود است. قرآن، شراب را عامل زوال عقل و تخریب سلامت معرفی می‌کند، ولی فرد مدرن آن را «سرخوشی» می‌نامد. بی‌حجابی به‌عنوان عاملی برای فروپاشی خانواده و آسیب‌های روانی و اجتماعی هشدار داده می‌شود، اما در ذهن فرد سکولار به «نمایش زیبایی» تقلیل می‌یابد. نماز به‌عنوان ستون دین و حیات معنوی انسان مطرح است، ولی بسیاری آن را به بهانه «دلم با خداست» کنار می‌گذارند. در همه این موارد، عقل ابزاری و لذت‌گرایی جایگزین اطاعت از حکمت الهی می‌شود.
مطالعات فلسفی نشان می‌دهند که الحاد عملی به معنای «زندگی بدون مرجعیت خدا» است. چنان‌که دکتر محسن جوادی در تحلیل خود می‌نویسد، بسیاری از افراد در نظر خدا را می‌پذیرند، اما در تصمیم‌های اخلاقی و اجتماعی، او هیچ نقشی در زندگی‌شان ندارد (۱). این یعنی سکولاریزاسیون سبک زندگی، حتی در میان جوامعی که ظاهراً خدا را قبول دارند.
از سوی دیگر، برخی الهی‌دانان غربی هشدار داده‌اند که خطر الحاد عملی بسیار عمیق‌تر از الحاد نظری است، زیرا به‌صورت خزنده و نامحسوس، ایمان را از متن حیات اجتماعی حذف می‌کند. به تعبیر مقاله‌ای در بنیاد وارن، الحاد عملی یعنی خدا در گفتار پذیرفته شود، اما در کنش هیچ جایگاهی نداشته باشد (۲).
این نوع الحاد در نهایت به بحران اخلاقی منتهی می‌شود. وقتی خدا به‌عنوان معیار متعالی حذف شود، مفاهیم اخلاقی به «سودمندی» تقلیل می‌یابند؛ چیزی که می‌تواند حتی برده‌داری یا جنایت را با توجیه «کارآمدی» موجه جلوه دهد.
بنابراین، الحاد عملی صرفاً یک نگرش فردی نیست، بلکه پروژه‌ای اجتماعی-فرهنگی است که با زدودن مرجعیت وحی و تعبد عقلانی، جامعه را به سوی نسبی‌گرایی، مصرف‌گرایی و بحران معنویت سوق می‌دهد.
پینوشت منابع
(1) https://iqraonline.net/some-thoughts-on-practical-atheism-dr-mohsen-javadi/?utm_source=chatgpt.com
(۲) https://warrenapologetics.org/articles-miscellanea/2017/2/27/practical-atheism-and-practical-theism?utm_source=chatgpt.com
- نویسنده: احمد منصوری ماتک
