در الحاد عمل‌گرا ادعا بر این است که اخلاق مبتنی بر تعقل و خرد است نه مبتنی بر آنچه که دین می‌گوید! هرچند دین ادعا می‌کند برای پرورش اخلاق نازل شده است، اما یکی از آسیب‌های ایمان و باورهای دینی این است که راه را برای بی‌اخلاقی و ناهنجاری هموار می‌کند! چراکه دین مسائلی را عنوان می‌کنند که به افراد اجازه بی‌اخلاقی و رفتار غیرانسانی می‌دهد؛ به طور مثال باور به توبه و بخشش می‌تواند به رفتارهای غیراخلاقی منجر بشود؛ چراکه چنین باوری این امکان را فراهم می‌کند که فرد به امید توبه، بی‌اخلاقی و فساد نماید!
پاسخ کوتاه:
این ادعا، لااقل نسبت به باور اسلامی درباره توبه، بی‌اساس است و بامطالعه منابع دینی راجع به حقیقت و کارکرد توبه، می‌توان به نادرستی این ادعا اذعان نمود؛ بلکه این بی‌قیدی نسبت به دین است که انسان را به ورطه بی‌اخلاقی و جنایت سوق می‌دهد.
پاسخ تفصیلی:
در حقیقت، شبهه‌گر بدون توجه به شرایط توبه و صرفاً با مشاهده باور و عقیده انسان، این نتیجه نادرست را گرفته است. دراین‌خصوص چند نکته بیان می‌شود:
۱. اگر آیات مربوط به توبه بررسی شود، این حقیقت روشن خواهد شد که توبه آن‌گونه نیست که به انسان متدین جرئت گناه بدهد و شخص با تجری و پررویی به امید توبه و پذیرش خداوند، دست به هر گناهی بزند؛ بلکه توبه را خداوند در صورتی قرار داده که انسان از روی جهالت و غفلت مرتکب گناهی شده باشد: «ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُواْ ٱلسُّوٓءَ بِجَهَٰالَةٖ ثُمَّ تَابُواْ مِنۢ بَعد ذَٰلِكَ وَأَصلحواْ إِنَّ رَبَّكَ مِنۢ بَعدِهَا لَغَفُور رَّحِيمٌ» سوره نحل، آیه ۱۱۹ «آن گاه پروردگارت به کسانی که از روی نادانی کار زشت مرتکب شدند، و بعد از آن توبه کردند و [مفاسد خود را] اصلاح نمودند، [لطف و عنایت دارد] زیرا پروردگارت پس از آن [توبه و اصلاح] بسیار آمرزنده و مهربان است».
این حقیقت در آیات دیگری از قرآن کریم همچون آیه ۱۹ سوره نساء و آیه ۵۴ سوره انعام ذکر شده است؛ بنابراین، اگر کسی به امید اینکه مثلاً شب قدر توبه می‌کند، مرتکب گناه و جنایت بشود، از دایره توبه خارج است و خود را استهزاء کرده است.
۲. با بررسی روایات مربوط به توبه نیز ادعای شبهه‌گر مردود خواهد شد. در این باره امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مَن أَصَرَّ عَلی‌المَعاصی و طَلبَ العَفوَ مِن رَبِّهِ وَ لَم یَتُبْ فَقَدِ اسْتَهزَأَ بِنَفسِهِ»؛ (مواعظ عددیّه، ص ٢٠٠) «کسی که بر ارتکاب گناه پافشاری می‌کند و از آن دست‌بردار نیست و (درعین‌حال) از خدای خود طلب عفو و بخشش می‌کند، در حقیقت خود را مسخره کرده است!».
همچنین امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) چنین فردی را که به امید توبه مرتکب گناه و فساد شده، مورد سرزنش قرار داده‌اند: نقل شده است: «إِنْ عَرَضَتْ لَهُ مَعْصِيَةٌ وَاقَعَهَا بِالْإِتِّكَالِ عَلَى التَّوْبَة»؛(غررالحکم ص۲۵۷) «کسی که اگر در معرض گناه قرار بگیرد به امید اینکه بعداً توبه می‌کند، آن را مرتکب می‌شود».
بنابراین، اگر مسئله و شرط توبه در منابع اسلامی موردمطالعه قرار بگیرد، بدیهی است که توبه به مؤمنین جرئت گناه نمی‌دهد.
۳. اساساً اخلاق، در گرو تعیین حد و مرزها و هنجارها و ناهنجاری‌هاست که دین آنها را معین نموده و ضامن بقای آنها خواهد بود؛ مثلاً اینکه انسان از مال و جان خود برای دفاع از وطن بگذرد و ایثار کند، کاری اخلاقی و سخت است، اما انجام آن باانگیزه دینی آسان می‌گردد. اما یک انسان خداناباور و یا ندانم‌گرا که هیچ چارچوب دینی را نمی‌پذیرد، برای خود مکتب توحیدی نیز قائل نیست و صرفاً به مفاهیم کلی همچون عقل و انسانیت تکیه می‌کند، چطور می‌تواند اخلاقیات را توجیه کند! بااینکه معیار اخلاق در نزد او صرفاً عقل افراد است و انسان‌ها در داده‌های فکری و ادراکی خود اختلاف دارند، از منظر کسی ممکن است همجنس‌بازی هنجار و از منظر فرد دیگر ناهنجار قلمداد بشود، تکلیف چیست؟ اخلاق در کدام سو هست درحالی‌که هر دو مدعی هستند دیدگاهشان مستند به تعقل و تفکر است! مگر اینکه بگویند منظور، عقل فردی نیست؛ بلکه عقل جمعی ملاک است که در این صورت خود را در بند مکتب انداخته‌اند، مکتب عقلانیت به‌اصطلاح! و این خلاف شعارشان مبنی بر بی‌قیدی و بی مکتبی و اینکه آتئیسم مکتب نیست و… هست!
۴. ضمن اینکه آمارهای معتبر نشان می‌دهد که میزان اخلاق‌مداری در جامعه متدینین به‌مراتب نسبت به جامعه غیر متدین بالاتر است: «ادیان یک بستر اخلاقی را فراهم می‌کنند و موجب ترویج اخلاقیات می‌شوند، مطالعات تجربی نشان داده‌اند که ادیان یک امکان و فرصت برای اکتساب اخلاقیات هستند». [1]
حتی بعضی از دانشمندان آتئیست به دلیل تأثیرات بزرگ دین بر اخلاق و روان، فرزندان خودشان را با مفاهیم دینی تربیت می‌کنند. [۲]
۵. اما یک ادعای دیگری که در گفتار شبهه‌گر وجود دارد، این است که بی‌دینی و بی‌قیدی، باعث ترویج بیشتر اخلاق می‌گردد و اخلاق‌مداری در افراد بی‌دین به‌مراتب بیشتر از جامعه متدینین است!
ضمن اینکه تحقیق بالا روشن می‌سازد که اخلاق در بستر دین‌داری چشمگیرتر است، به برخی از اعمال شنیع و ضداخلاقی و انسانی که در جامعه بی‌دین وجود دارد می‌پردازیم:
- تلاش برای قانونی شدن پدوفیلا و کودک‌آزاری [۳]
- برده‌داری جنسی و فروش زنان در ویترین‌ها [۴]
- درخواست برای آزادی زنای با محارم [۵]
نویسنده: سید مجتبی اخلاقی (همکار پژوهشی مدرسه علم و دین)
منابع:
[1] Rossano, M. J. (2008). The moral faculty: Does religion promote “moral expertise?” International Journal for the Psychology of Religion, 18(3), 169–194:
Religious participation appears to provide the basic elements of deliberate “moral practice.” Empirical evidence is reviewed supporting the notion that religion provides the means and opportunity for the acquisition of moral expertise.
[2] https://www.sciencedaily.com/releases/2011/12/111201132524.htm
Some atheist scientists with children embrace religious traditions, according to new research.
